Naylon poşetin kimyasal tarihi
Özel İçerik

Vakanüvis

Bundan 63 yıl önce, 1955’te ilk kez ABD’deki bir markette kullanılan naylon poşetin hangi denizin dibinde ya da hangi çöplüğün katmanları altında olduğu elbette bilinmiyor. Bilinen tek gerçek ise o poşetin kimyasal izlerinin, çevre kirliliğine yol açan tahribatının silinmesi için daha en az karadaysa 350, denizdeyse 750 yıl filan gerektiği.

NAYLON / PLASTİK, İPEĞİN YERİNE İKAME İÇİN BULUNMUŞTU

Ticari adı “Naylon 6” ve “Naylon 6,6” olan naylon, kimyada plastik grubu olarak isimlendiriliyor. Ağırlıklı olarak petrol ürünleri ve türevlerinden imal edilen plastikler, yüzlerce, binlerce küçük molekülün birbirine zincir gibi eklenerek elde edilen büyük moleküllerden oluşuyor. Moleküllerin birbirine çok güçlü bir biçimde eklenmiş olması, plastiğin, naylonun ortadan kaybolmasını zorlaştıran en önemli etken. Plastiğin çevre kirliliğine yol açan tarafı da bu zaten.

Naylon poşetin kimyasal tarihi

MUCİDİ İNTİHAR ETTİ

Naylon, pahalı olan doğal ipek yerine, sentetik ipek üretme çalışmaları sonucunda keşfedildi. İlk naylon, Harvard Üniversitesi’nden kimya profesörü Wallace Carothers tarafından, 28 Şubat 1935’de ABD’de Du Pont laboratuvarında üretildi. Carothers, plastikler üzerinde çalışması için DuPont firmasından bir davet almıştı. Profesör, 1930 yılında ilk olarak “Neopren” adlı plastiği üretti. Ardından da 1935’de naylonu keşfederek, en başarılı suni ipeği buldu.

Plastiklerle ilgili 50 patent alan kimyacı, naylonun 81 farklı çeşidinin tümünü ürettikten sonra en uygun olanı seçmişti. Ürüne neden “naylon” adının konulduğu ise tam olarak bilinmiyor. “Pamuğa (cotton) ve bitkisel ipeğe (rayon) benzesin diye seçildi” diyen de var; New York ve Londra şehirlerinin baş harflerinden ilham alındı” diyen de…

Naylon poşetin kimyasal tarihi

Carothers, dünya çapında bir buluşa imza atmıştı ama özel hayatı sorunluydu. Sık sık intihardan sözeder, arkadaş sohbetlerinde intihar eden ünlü kimyacıların adlarını sayardı. Bunu neden yaptığı kısa sürede anlaşılacaktı. Wallace Carothers 28 Nisan 1937’de ilk çocuğunun doğumuna kısa bir süre kala depresyona girdi ve siyanür içerek intihar etti.

Naylon poşetin kimyasal tarihi

ÖNCE KADIN ÇORABI YAPILDI VE DÜNYA KARIŞTI

Naylonun icadıyla birlikte ticari çalışmaları da hız kazandı. Bu yeni ürünün değişik alanlarda kullanımına kafa yoruldu. Diş fırçası ve kadın çorabı en fazla ilerleme sağlanan alan oldu. Tekstil firmaları aralarında anlaşma yaptılar ve ilk naylon kadın çorabını 15 Mayıs 1940 günü aynı anda piyasaya sürdüler. Sadece DuPont firması naylon çorapları piyasaya sürdüğü ilk yıl tam 64 milyon çift çorap sattı.

“İpek pahalı” diye bulunan ürün, gördüğü ilgiden dolayı ipeğin iki katına satılmaya başlandı. İkinci Dünya Savaşı sırasında karaborsaya düşen naylon çorap, zaman zaman 20 dolara satılır olmuştu. İş, o kadar çığırından çıkmıştı ki, naylon çoraba parası yetmeyen kadınlar, bacaklarını koyu renklere boyayıp, arkasına da kalemle çizgi çekip “çorap efekti” oluşturuyorlardı.

Naylon poşetin kimyasal tarihi

MARKETLER ÇOĞALDIKÇA NAYLON POŞET KULLANIMI DA ARTTI

Sık sık plastikle birlikte kullanılan adıyla naylon, savaş yıllarında paraşütlerde de kullanılmaya başlandı. Ancak sonuçta savaş dediğin dar bir zaman ve bölgeyle sınırlıydı. Sektör ise kadın çorabında olduğu gibi daha uzun süreli ve yaygın kullanımların peşindeydi. ABD’de 1950’lerden itibaren yaygınlaşmaya başlayan süper marketler, naylon poşetler için iyi bir pazar olarak görüldü. Yaklaşık 20 filan ABD’de kullanımı iyice yaygınlaşan plastik poşetler, 1970’lerden itibaren başka ülkelerde de piyasaya çıktı. Türkiye’de ise 1980’lerin ortalarından itibaren, yeni yeni açılan büyük marketlerde poşet kullanımı da başladı.

Naylon poşetin kimyasal tarihi

Zaman içerisinde “poşet çılgınlığı”na dönüşen bu kullanımın, bir yerde tıkanması mukadderdi. Çünkü yüzde 90’ı petrolden üretilen plastiğin, naylonun doğada erimesi binlerce yıl sürüyor. Mevcut geri dönüşüm teknikleri ise plastiğin ancak yüzde 10’unu geri kazandırabiliyor.

Naylon poşetin kimyasal tarihi

Sadece ABD’de her yıl 100 milyar plastik poşet çöpe atılıyor. Birleşmiş Milletler rakamlarına göre okyanusların her kilometre karesinde ortalama 18 bin 500 adet plastik çöp var. Her yıl 100 bin deniz memelisi ve kaplumbağa, bir milyon deniz kuşu bu nedenle ölüyor. İstatistiklere göre, Türkiye’de bir kişi her yıl ortalama 312 plastik (naylon) poşet kullanıyor. Bu tabloya, bir ton plastik poşeti geri dönüştürmek için 4 bin dolar harcanması gerektiğini, buna karşılık aynı miktarda yeni plastik poşetin ise sadece 35 dolara üretildiği gerçeğini eklerseniz, durum daha da ağırlaşıyor.

Hemen her zaman olduğu gibi, “ucuz kötüydü”…