Etimoloji nedir

Etimoloji, kökenbilim ya da köken bilimi, bir dildeki sözcüklerin kökenlerini ve bunun bir gereği olarak o dilin diğer dillerle ve o dili konuşan toplulukların geçmişten bugüne diğer topluluklarla olan kültürel ilişkilerini araştırır.

İLK ORTAYA ÇIKIŞINDAN İTİBAREN İZLENİLMESİ

Bir başka tabirle etimoloji, bir kelimenin ya da dildeki benzer bir kullanımın gelişme sürecinin ilk ortaya çıkışından itibaren izlenmesi, hangi dillerde ne şekilde yayıldığının tespit edilerek parça ya da bileşenlerinin analiz edilmesi bilimidir.

İŞTİKAK İLMİ

Etimoloji kelimesinin eskiden kullanılan ve Arapça kökenli olan ismi ise iştikak ilmidir. Etimoloji uzmanlarına etimolog, köken bilimci veya iştikakçı denir. Ayrıca, etimologlar artık doğrudan bilgi edinilemeyecek ölü diller hakkında, kalıntı ve bulguları takip ederek çeşitli sonuçlar çıkartırlar. İlgili dillerdeki kelimeleri karşılaştırarak ortak ana dil hakkında daha fazla bilgi elde edilebilir. Bir sözcüğün en eski, kaynak şekline etymon denmektedir.

YAPI BİLİMİ KURALLARINA GÖRE TÜRETİLİYOR

Sözcüklerin ezici çoğunluğu bir dilde var olan köklerden o dilin geçerli morfoloji (yapı bilimi) kurallarına göre türetilir veya o dilin kültürel temas içinde olduğu başka bir dilden ödünç alınır. Bu iki genel kategori dışında, kendine özgü ayrı bir morfolojik sisteme tabi olan yansıma sesler (onomatopeler), tüm dillerde ortak bir yapı sergileyen bebek sözcükleri, ünlemler, cins adı veya sıfat veya fiil olarak kullanılan özel adlar ve ticari markalar mevcuttur.

HER DİLİN SES SİSTEMİ ZEMEN İÇERİSİNDE DEĞİŞİME UĞRUYOR

20'inci yüzyılda yazılı biçimlerden genel dile geçen kısaltmalar ve akronimler de ayrı bir sözcük grubu olarak ortaya çıkmıştır. Her dilin ses sistemi (fonoloji) zaman içinde değişime uğrar. Buna paralel olarak sözcüklerin telaffuzu ve bazen yazımı değişir. Yazım daima telaffuzdan daha muhafazakârdır; yani telaffuz yazımdan daha hızlı değişir. Ses değişimleri genel ve istisnasızdır, yani aynı anda bir dildeki tüm sözcükleri aynı şekilde etkiler. Ses değişimi, sesin sözcüğün başında, ortasında veya sonunda, vurgulu veya vurgusuz hecede bulunmasına ve bitişik seslerin niteliğine bağlı olarak farklılık gösterebilir.

DEĞİŞİM 30 YIL İÇERİSİNDE GERÇEKLEŞİYOR

Ses değişimi genellikle bir kuşak, yani ortalama otuz yıl içinde gerçekleşir. Bir dilden diğer dile aktarılan sözcükler, ses değişimine uğrayarak alıcı dilin fonetik sistemine uyarlanırlar. Ses değişim kuralları genel ve istisnasızdır ancak dilden dile değişir ve zaman içinde değişikliğe uğrar. Belli bir tarihi dönemde, belli bir dilden diğerine aktarılan tüm kelimeler aynı ses değişim kurallarına uyar. Fonetik bozunumlar (asimilasyon, disimilasyon, metatez, jeminasyon), insan hançeresinin yapısından kaynaklanır ve belli ses çiftlerini içeren sözcükleri etkiler.

İKİ DİL ARASINDA TEMAS BELİRLİ BİR KÜLTÜREL ORTAMDA GERÇEKLEŞİYOR

Bozunum biçimleri evrenseldir; yani tüm dillerde benzer biçimlerde ve oranlarda ortaya çıkar. Genel ve kanıtlanmış ses değişim kurallarına göre açıklanamayan biçim değişimleri etimolojik açıdan geçersizdir ya da en azından şüphe ile karşılanmalıdır. İki dil arasındaki temas belirli bir kültürel ortamda gerçekleşir. Belli bir tarihi dönemde, bir dil diğerinden belli sosyal ve kültürel niteliklere sahip kelimeleri alır. Alıntı; genel kural olarak yüksek saygınlığa sahip dilden, düşük prestijli dile doğru gerçekleşir. Düşük saygınlığa sahip olan dilden yüksek saygınlığa sahip olan dile ancak argo ve avam sözcükler veya ender olarak düşük saygınlığa sahip dili konuşan topluma ait töre, nesne ve özellikleri ifade eden sözcükler alınır.