Sembollerin hikayesi

Vakanüvis

“Genelleme”yi seviyoruz. “Batılı kafa” ise akla, hayale gelmedik konulara fokuslanabiliyor ve mesela bir toplu iğneden bir kitap çıkartıyor. Joseph Piercy de, odağına sembolleri alan bir araştırmacı. ”Semboller Evrensel Bir Dil” isimli kitap, başlık olarak ne kadar daraltılmışsa başlığın altında da o kadar dallanıp budaklanmış bir çalışma. Piercy’nin kitabında sembollere dair hemen her şey var.

Günlük hayatımızda olmazsa olmaz mesabesinde semboller. Gün boyu işlerimizi görürken karşılaştığımız / kullandığımız / yararlandığımız sembollerin olmadığı bir dünya sayısız karışıklıkla boğuşuyor olabilirdi. Anlambilimci Alfred Habdank Skarbek Korzybski, “sembol”ü, “Kabaca, bir sembol, bir şeyi simgeleyen bir işarettir ve sembolize edeceği bir şeyin mevcut olması zorunludur” der. Thomas Carlyle de, “Bir sembolde, bir gizleme ve sonunda bir ifşa vardır. Sonsuz, orada görünür olmak için kendisini sonluyla harmanlar” diye yazar.

BARIŞ İŞARETİ

1958’de İngiltere’deki büyük katılımlı anti-nükleer yürüyüşü organize eden Peace News’ün kıdemli editörü Hugh Brock, organizasyon komitesinde yer alan grafikerlerden hem ayırıcı özellikte hem de basit bir kompozisyon istemiş, ünlü barış işareti böylece ortaya çıkmıştı. Sağ çevreler ise sembolün okült kökleri olduğunu, satanist izler taşıdığını, pagan dinlerdeki ters çevrilmiş haçı barındırdığını savunacaklardı.

Pound: Kökeni 18’inci yüzyıl sonlarına doğru ortaya çıkan pound işareti, para birimi libreden geliyordu.

ORDU SAYISI ARTINCA ARMA KULLANMAK ŞART OLDU

Mağaralardaki resimler / işaretler, esasen alfabe formunda olsalar da Mısır hiyeroglifleri, Ortaçağ hanedanlık armaları temelde, sembolik kimlik inşa etmeyi amaçlayan formlardı. Klasik devirlerde, bugünkü sembollere benzetilebilecek kompozisyon ise hanedan armalarıydı. Ortaçağ Avrupa’sında yerel orduların sayısı arttıkça ve çok sayıda asker zırhı modeli ortaya çıktıkça, grupların tabiiyetini belirleme ihtiyacı doğdu, bu da sembol çalışmalarını başlattı. Savaşlarda, zırhlar içindeki askerlerin tanınması gerekiyordu, üzerinde o hanedanın / ordunun / topluluğun / ailenin özelliklerini vurgulayan arma levhası bu tanınmayı sağlıyordu. Armalardaki renkler ile resimlerin her biri de “anlamlar” taşıyordu: Siyah: Keder ve sağduyu Mavi: Dürüstlük ve sadakat Kırmızı: Cesaret ve direnç Yeşil: Sevgi ve mutluluk. Aslanlar Leoparlar: Kahramanlık Kitaplar: Bilgelik Köpek: Vefa, sadakat.

π Sayısı: Dairenin çevresinin çapına olan oranını gösteren ve 3,14 diye başlayıp hiç tekrar etmeyen ünlü sonsuz sayı, Yunan alfabesinde p harfine karşılık gelen π ile sembolize ediliyordu. Bu sembol ilk kez, Galli  William Jones’in 1706’da bastırdığı matematik kitabında kullanılmıştı.

Telif Hakkı: ABD Başkanı Theodore Roosevelt, 1905’te, Kongre’den telif hakları yasasının güncellenmesini istedi. Yasa revize edilirken, ürün ya da sair materyallerde yer alan “Telif hakkı alınmıştır” ibaresinin uzun olduğu, pratik bir sembol bulunması gerektiği görüşü ağırlık kazandı. Böylece telif hakkı anlamına gelen “copyright”in baş harfinin, yuvarlak içine alındığı © işareti ortaya çıktı.

Fransa’daki armalarda zambak çiçeği – fleur de Iys – ağırlıklı olarak kullanılmıştı. Bu çiçek o kadar Fransa ile özdeşlemişti ki, İngiliz Kralı III. Edward, Fransa tahtında hak iddia edebilmek için zambak çiçeğini kendi kraliyet armasına yedirmişti. Günümüz izci logosundaki çiçek figürünün tarihsel kökeni de Fransa ve İngiltere arasında paylaşılamayan “fleur de Iys”e dayanır. Ağustos 2005’de New Orleans’ı vuran Katrina Kasırgasında hayatını kaybedenlerin anısına tasarlanan dövmede de yine zambak çiçeği kullanılmıştı.

HAÇ VE GAMALI HAÇ’IN KÖKENİ ESKİ MISIR’A DAYANIYOR

İdeolojiler ve kimlikler üzerine yoğunlaşan sembollerin de ilginç öyküleri var. Mesela, Hıristiyan dünyasının sembolü haç, sanılanın aksine, Hz. İsa’nın göğe yükselmesiyle başlamış bir sembolleştirme değil. “Çarmıha gerilme” konusunda değişik rivayetleri kabul etmeyen yaygın Hıristiyanî görüş, dinlerinin sembolü olarak haçı kullanıyor ama bu kullanım, “Hz. İsa’nın vefatından” yaklaşık 6 asır sonra başlamıştı. Üstelik, haç sembolü Hıristiyanlığın başlangıcıyla da sınırlı değildi, mazisi çok daha eskilerdeydi. Eski Mısır’da, “ank” denilen “T” şeklindeki sembol çok yaygındı. “T”, o dönemde bir işkence metodu olarak da kullanılıyordu.

Bluetooth: MS 958’de Danimarka Kralı olan Harald Gormsson’u anlatan dönemin tarihçilerinden bazıları, devrin modasına uyarak hicivli yazımı tercih etmişti. Bunlardan birisi, kralın dişlerinin lekeli olmasından hareketle kraldan “Bluetooth -  Mavidiş” diye bahsetmişti. 1994’te İsveçli elektronik şirketi Ericsson, kablosuz bir arayüz çalışmasına başlamıştı. Mühendislerden Jim Kardach, Kral Mavidiş’in İskandinav paganizmyle Hıristiyanlığı birleştirme çabalarından ilhamla “birleştirici program”a Bluetooth adını vermişti.

Yakın tarihin en tartışmalı ikonlarından biri olan gamalı haç da, bir Hitler buluşu değil, MÖ 1000’lerde birden çok millet tarafından kullanılıyordu. Daha çok kuzeydoğu Asya coğrafyasında görülen bu sembol, “iyi şans tılsımı” olarak kabul ediliyordu. Nazi Almaya’sı sonrası Yahudi toplulukların alınganlığı ve sair politik nedenlerle değişik yerlerdeki kullanımı sekteye uğrasa da, bugün bile Hinduizm, Budizm ve Jainizm dinlerinde – biraz mahcup ve fazla görünür kılmadan – gamalı haç kullanılmaktadır. İlginçtir; Birinci Dünya Savaşı sırasında İngiliz ordusuna gelir sağlamak için çıkartılan tahvillerde de gamalı haç sembolüne yer verilmişti. Yine, gamalı haç, Finlandiya başkanlık ambleminin bir parçasını oluşturmaktadır.

Trafik İşaretleri: Mesafe tabelaları, Roma’da birer mil arayla kalan mesafenin yazıldığı sütunlardan (menzil taşı) esinlenmişti. Araçların hızları dikkate alındığından da bu tabelalar bir mil ya da km değil, 10 mil ya da km ile gösteriliyordu.  1908’de Roma’da toplanan Uluslararası Karayolu Kongresi’nde pek çok yol işareti kabul edildi. Bugün hemen her ülkede görülen trafik işaretlerini ise İngiliz grafik tasarımcı Jock Kinneir ve öğrencisi Margaret Calvert’in 1957 yılında yaptıkları çalışmalara borçluyuz. Üçgen içindeki inek, karşıdan karşıya geçen öğrenciler, yol inşaatı bunlardan bir kaçıydı.

Avro: Dünyanın en yeni para birimlerinden birisi olan Avro, 1996 yılında önce 30 tasarım olarak ortaya çıkmış, sonra bu sayı ikiye düşürülmüş, nihayet bugünkü sembolde karar kılınmıştı.

POMPEİ’NİN “MALUM EVLER”İNDE KULLANILMAYAYDI İYİYDİ

Dinsel ikonografinin merkezinde yer alan, günümüzde ise hemen her coğrafya ve kültürde “sevgi”nin, “aşk”ın sembolü olan kalp kadar yaygın bir imaj herhalde zor bulunur. “I you” yazan tişörtlerden elektronik klavyelerde bu sembol için yapılan “