Çikita muzun Honduras laneti

Muz sever misiniz? Eminim birçoğunuzun evinden eksik olmaz. Market reyonlarında, manav tezgahlarında deste deste bulup, satın alıyorsunuz. Biz çikita muzu marketlerdeki mavi etiketli marka amblemiyle değil, Ajdar'ın şarkısıyla tanıdık desek yanlış olmaz. Muz konusunda rakip tanımayan bu şirketin çikitaları kadar, kanlı geçmişi de dünyayı sardı. İşte bir Chiquita muzun evimize girmeden önceki trajik serüveni... DEVLETTEN DAHA GÜÇLÜ BİR MUZ ŞİRKETİ 1899 yılında bir şirket kuruldu; adı mı: United Fruit Company ( UFCO ). Herhangi bir marketten bir muz aldığınızda, büyük olasılıkla Chiquita Brand'ın tanıdık mavi etiketini göreceksiniz. Yoğun reklamlar ve yaygın olarak yayınlanmış araştırma çalışmaları sayesinde United Fruit Company, piyasaya çıktığı daha ilk yıllarda muzlara büyük bir talep yarattı. İnsanlar çılgınlar gibi muz alıyordu. UFCO o dönemde öyle güçlendi ki, Guatemela, Honduras, Latin Amerika’da birçok devletten daha güçlü bir hale gelmişti. Muz sıcak, nemli iklimlere bayılır. Chiquita muzları esas olarak Latin Amerika'nın ova bölgelerinde yetişiyor ve buradan yavaş yavaş dünyaya açılıyordu. Başta Amerika olmak üzerede Avrupa'dan Asya'ya, her reyona girmişti çikita muzlar. Binlerce kilometreyi kapsayan bir yolculuk sanıldığı kadar kolay değil... ÇALIŞANLARINI ZOR ŞARTLARA MAHKÛM EDİYORDU 1990'larda, Chiquita kendi web sitesinde, Honduras, Guatemala ve Kosta Rika'daki çalışanlarına bağımsız ev sahibi olmalarını sağlayan bir program başlattı. Ancak bu başlangıçta hayırsever gözükmeye çalışan bir algıdan fazlası değildi. İSTİFA EDEN EVİNİ DE KAYBEDER! Bu program kapsamında, bir işçi kovulduğunda, işçi de evini kaybeder. Sonuç olarak, işçiler kötü çalışma koşulları altında Chiquita'da kalırlar. Çünkü eğer ayrılırlarsa, sadece gelir kaynaklarını değil, aynı zamanda evlerini de kaybederler. Böyle zor şartlarda çalışmaya razı gelen binlerce işçi elde etmiş oluyorlardı. Fakir halk çalışmakta ve çok düşük ücretler aldıkları gibi, topladıkları muzlardan da hiç bir şekilde faydalanamıyordu. İŞÇİ BİRLİĞİ SENDİKASI HAKLARINI ARAMAK İSTEDİ Kolombiya’da muz işçileri çalışma koşullarını düzeltebilmek için bir İşçi Birliği sendikası kurulunca şirket bu durumdan hiç memnun kalmadı. İşçi Birliği Sendikası zamanla çok güçlendi ve 30 bin işçiye kadar ulaştı. İşçiler sağlıklı çadır, ücret artışı, haftalık yevmiye, haftada bir gün tatil gibi doğal isteklerini UFCO’ya bildirince dananın kuyruğu koptu. Şirket muz toplayan fakir halka değil zam yapmak, kaile bile almadı. Talepleri kabul edilmeyen Sendika hükümete olan güveniyle yola çıkarak 5 Aralık 1928 günü işçiler eşleri ve çocukları ile birlikte yürüyüşe geçmek için CİENEGA meydanında toplandılar. Amaç sadece kendilerini fark ettirmekti. Maalesef durum hiç de masum kalmadı… GREVİ SONLANDIRMAYAN İŞÇİLERE ATEŞ AÇTILAR Acilen meydanda askeri önlem alan hükümet UFCO’nun yatırımlarına boyun eğerek grev yapan işlerin dağılmalarını istedi. Gece yarısına kadar haklarını savunmaktan vazgeçmeyen, eğer işi bırakırlarsa evlerini de kaybedecek olan çaresiz işçilerin dağılmaya da niyeti yoktu. Uyarıları dikkate alınmayan askerlerin başında olan generalden hiç beklenmeyen bir emir geldi: Ateş! ÇOLUK ÇOCUK 3 BİN İŞÇİ ÖLDÜRÜLDÜ Tam 3 bin işçi… Kadın, erkek, çoluk, çocuk tamı tamına 3 bin işçi oracıkta kurşuna dizildi. Ne mi değişti? Hiçbir şey. Honduras’ın laneti o günden sonra hiç dinmedi. ŞİRKETİN ADETA DOKUNULMAZLIĞI VAR Açıkça, pek çok durumda Chiquita, faaliyet gösterdiği ülkelere hükmetti. Chiquita'nın çevreye ve işçilerine yaptığı zararlara rağmen, şirket Amerika Birleşik Devletleri ve Latin Amerika'daki geniş siyasi etkisi nedeniyle neredeyse dokunulmaz. Muz toplayan işçilerin durumunda hala değişen çok da bir şey yok, hala zor şartlarda çalışıp, dünyaya muz gönderiyorlar. ‘’BAŞIMIZA GELENE BAK…’’ Bu meyve dramını Gabriel Garcia Marquez’in Yüzyıllık Yalnızlık kitabındaki sözüyle bitirelim. Muz için şöyle diyor Marquez: “Önce medeniyet, sonra yıkım; bir muz yüzünden başımıza gelene bak.“

Çikita muzun Honduras laneti

Daha önce United Fruit Company olarak bilinen dünyanın en büyük muz üreticisi Chiquita’nın kirli geçmişini okuyunca, bir meyveden çok daha fazlasıyla yüzleşeceksiniz.