Kazakistan, Sovyetler'in nükleer mirasından vazgeçti

Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla 1991’de bağımsızlığını ilan eden Kazakistan, kısa sürede 100’den fazla füzeden, 1040 nükleer başlıktan, 40 stratejik füze taşıyıcı uçaktan ve 370 seyir füzesi başlığından oluşan dev bir nükleer arsenal sahibi oldu. Bu durum, Kazakistan’ı dünyanın dördüncü en büyük nükleer gücüne sahip Müslüman ülke olarak tarihe geçirdi.

NÜKLEER DENEME SAHALARI

Semipalatinsk (günümüzde Semey) gibi nükleer deneme sahalarına sahip Kazakistan, ham uranyum rezervi ve teknik kapasitesiyle de dikkat çekiyordu. ABD ve uluslararası toplum, Kazakistan’ın nükleer potansiyeline kısa sürede odaklandı.

ABD İLE GÜVENLİK VE YATIRIM GÖRÜŞMELERİ

Eylül 1991’de dönemin ABD Dışişleri Bakanı James Baker, Kazakistan’ı ziyaret ederek Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev ile görüştü. Nazarbayev, nükleer silahlardan vazgeçmeleri durumunda ABD’den güvenlik garantisi ve petrol sahalarının geliştirilmesini talep etti.

NÜKLEER SİLAHLARIN TAŞINMASI VE START-1 ANLAŞMASI

Aralık 1991’de Kazakistan, stratejik silahların kontrolünü Moskova ile paylaşmayı planladı ve Ukrayna ile Belarus’la birlikte nükleer silahların Rusya’ya taşınması konusunda anlaştı. 23 Mayıs 1992’de Lizbon Protokolü, Kazakistan, ABD, Rusya, Ukrayna ve Belarus arasında imzalandı. Bu protokolle üç eski Sovyet ülkesinin NPT’ye katılması öngörülüyordu.

NPT VE GÜVENLİK GÜVENCELERİ

Kazakistan, 1994’te NPT’ye katılarak nükleer silahlardan resmi olarak vazgeçti ve ABD, Rusya, İngiltere ile “Güvenlik Güvence Muhtırası” imzaladı. Daha sonra bu güvenceye Çin ve Fransa da dahil oldu.

NÜKLEER CEPHANENİN TAŞINMASI VE İMHASI

Kazakistan, nükleer cephanenin taşınmasında Rusya ve ABD’den sorumluluk üstlenmesini istedi. ABD ile yapılan gizli operasyon sonucunda yaklaşık 600 kilo zenginleştirilmiş uranyum ülke dışına çıkarıldı. 27 Mayıs 1995’te Semipalatinsk Nükleer Deneme Sahası’ndaki son nükleer yük imha edildi, 1996’da stratejik bombardıman uçakları Rusya’ya taşındı.

RADYOAKTİF MARUZİYET VE HALKIN YAŞADIĞI ACILAR

Semipalatinsk Nükleer Deneme Sahası’nda 40 yıl boyunca 456 nükleer test gerçekleştirildi. Bu süre zarfında 1,5 milyon kişi radyoaktiviteye maruz kaldı, engelli doğumlar ve çift başlı hayvanlar arttı. Bu durum, halk arasında büyük endişe yarattı.

ABTİ NÜKLEER HAREKET VE MİTİNGLER

1989’da Kazak şair Oljas Süleymenov tarafından kurulan “Nevada-Semipalatinsk” Hareketi, nükleer deneme sahasının kapatılması için aktif mücadele yürüttü. 19 Ekim 1989’da sahada son nükleer test gerçekleştirildi. 29 Ağustos 1991’de saha resmen kapatıldı ve BM tarafından bu tarih “Uluslararası Nükleer Denemelere Karşı Eylem Günü” ilan edildi.

NÜKLEER ENERJİDE YENİ ADIMLAR

Bağımsızlığının 34. yıl dönümünü kutlayan Kazakistan, nükleer enerjide stratejik adımlar atmaya başladı. Ülke, dünya ham uranyum rezervlerinin yüzde 40’ına sahip olup, ilk nükleer enerji santralinin inşasına başladığını duyurdu.