Doğu'da kaçak elektrikle mücadele için her yol deneniyor

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde elektrik idaresinin özelleştirilmesinin ardından 6 ay sonra başlayan elektrik kesintileri bölgede gerilimi arttırdı. Güneydoğu'nun en büyük elektrik dağıtım şirketi olan Diyarbakır, Mardin, Batman, Şanlıurfa, Siirt ve Şırnak'ta hizmet veren Dicle Elektrik Dağıtım AŞ ve Dicle Elektrik Perakende Satış AŞ, özelleştirme kapsamında 1 Temmuz 2013'te 387 milyon dolara Eksim Yatırım Holding'e devredildi. Özelleştirmenin ardından, bölgede hem kalan borçların ödenmesi hem de eski sayaçların ücretsiz değiştirilmesi için Türkçe ve Kürtçe afişlerinde asıldığı faiz affı ve taksitlendirmeyi içeren; 3 kez de uzatılan büyük bir kampanya düzenlendi. Ancak beklenen olmadı. Borçlar ödenmediği gibi özelleştirmeden sonraki 6 ayda 1 milyar TL'nin üstündeki alacak da tahsil edilemedi. BİNALAR MÜHÜRLENİYOR Dicle Elektrik, 2013 sona ererken borcunu ödemeyen 217 bin abonenin elektriğinin kesileceğini açıkladı. Borçlu abonelerin yaklaşık yüzde 15'i son ihtarla borcunu ödedi ya da anlaşma yaptı. Borcunu ödemeyen abone sayısı 190 bin olarak kalınca 2014'le birlikte kesintiler başladı. Kesintiler sonunda en büyük borçlu grubunu oluşturan belediyelere kadar geldi. Geçen hafta Mardin, Batman'ın Gercüş ve Kozluk Belediyeleri'nin elektriği kesildi. Bu belediyeler bunun üzerine Dicle elektriğin hizmet binalarını imara aykırı olduğu ya da işletme ruhsatının olmadığı gibi sebeplerle içinde çalışanlarla birlikte mühürledi. Yapılan görüşmeler sonunda çalışanlar saatler sonra binadan çıkarıldı. TRAFOLAR PATLADI Bu yaşananlar bölgede elektrik dendiğinde aslında işlerin ne kadar sıkıntılı bir noktada olduğunu gösteriyor. Dicle Elektrik'in verilerine göre bölgenin tamamında elektriği kaçak kullananların oranı yüzde 75 ile 78 arasında. Ocak ayının başında gelen soğuk havalar kaçak kullanımı yüzde 90'a kadar çıkardı. Bu yüzden bir çok yerde trafolar patlayarak hizmet dışı kaldı. Kışın ısınma için kullanılan elektrik yazında serinlemenin tek kaynağı olarak görülüyor. Geçtiğimiz Temmuz'da klimalar yüzünden kaçak elektrik kullanım oranı yüzde 80.93'e ulaştı. Kaçak elektrik yüzünden devletin kasasından yılda yaklaşık 4.5 milyar TL para çıkıyor. Dicle Elektrik başta Diyarbakır olmak üzere bütün şehirlere Türkçe ve Kürtçe afişler asarak ödeme ve sayaç değiştirme çağrısı yaptı. ÇİFTÇİLERİN SUYU KESİLECEK Tarımsal sulamanın yanında ticari işletmelerde, konutlarda ısınma ve serinleme amacıyla kullanılan ciddi bir kaçak söz konusu. Sayıları 25 bin kadar olmasına rağmen yılda 4 milyar kilovatsaat enerji kullanarak, bölgede tüketilen enerjinin yaklaşık 4'te birini kullanan, ancak en az ödeme yapan kesim olan tarımsal sulama aboneleri yani çiftçiler şirketin kampanyasına ilgi göstermedi. Bu nedenle Dicle Elektrik 2014 sulama sezonunda eski borcu olan veya aboneliğini yapmayan tarımsal sulama abonesine elektrik verilmemesi kararı alarak bunu kamuoyuna duyurdu. Vatan'ın haberine göre; Bölgedeki çiftçileri önümüzdeki dönemde ciddi bir kriz bekliyor. KUYUYU ISITIYORLAR Elektriğe para ödemeyince briketlere sarılan rezistanslarla kuyu suyu bile ısıtılıyor. Kontrole giden personel ise saldırıya uğruyor. YÜZDE 78'İ KAÇAK KULLANIYOR Bölgenin tükettiği elektrik enerjisi 2011 rakamlarına göre 19 milyar kilovatsaat. Bunun 4 milyarı tarımsal sulamada, 5 milyarı sanayide ve geri kalanı ise konutlarda kullanılıyor. Kullanılan elektriğin her ne kadar özelleştirme döneminde yüzde 71 olarak belirlendiyse de reel olarak yüzde 75-78'i kayıt dışı, yani kaçak olarak tüketiliyor. İCRA KAPIYA DAYANDI Bölgede elektrik borcunu ödemeyen kurumların başında belediyeler geliyor. Belediyeleri çiftçiler takip ediyor. Ancak belediyeler, çiftçiler, ticari işletmeler, meskenler dışında okullar, eğitim kurumları, emniyet ve askeri tesisler de borcunu düzenli olarak ödemiyor. Sadece Şırnak'ta belediyeler 1 Temmuz 2013'ten bugüne kadar 14 milyon kilovatsaat enerji kullandı. Bunun yüzde 7'si ödenirken yüzde 93'ü tahsil edilemedi. KULLANIM 2.5 KAT FAZLA Yapılan hesaplamalara göre Türkiye'nin batısında ortalama kişi başı yıllık elektrik tüketimi 550 kilovatsaat iken, yapılan ölçümler Dicle bölgesinde yaşayan bir kişinin yıllık elektrik tüketiminin 1.230 kilovatsaat olduğunu gösteriyor. 9 BİN 500 SUÇ DUYURUSU Kaçak elektrik kullanımı bütün bunların yanında hukuki sürecinde devreye girmesi anlamına geliyor. Bir yandan her defasında birazda güvenlik amaçlı olarak yüzlerce personelin katıldığı kontroller yapılıyor. Sadece son 1.5 ayda yapılan kontrollerde kaçak elektrik kullandığı belirlenen veya borcunu ödemeyen 9 bin 561 abone hakkında savcılıklara suç duyurusu yapılırken, 8 bin 123 abone için de icra takibi başlatıldı. Şimdiye kadar bölgede Şırnak, Mardin merkez, ve Diyarbakır'ın ilçelerinde elektrik kesimi yapıldı. Dicle elektrik borcunu ödemeyen abonelerin elektriğini kesmekte kararlı. Bundan sonra sırada en fazla sıkıntının yaşanacağı icra takiplerinin ve tarımsal sulamanın çok olduğu Şanlıurfa, Siirt ve Mardin'in ilçeleri var. KÖYLER SUSUZ KALACAK Dikkat çekici sorunlardan biri ise insanların susuz kalma ihtimali. Borç ödenmediği için köylere içme suyu sağlayan şebekelerinde elektriği kesilecek. Sadece Şırnak'ta içme suyu şebekesi elektriğinin kesileceği 81 köy var. Bu borçların köy muhtarlıkları aracılığıyla faizsiz ve 12 taksitle ödenmesi için ‘Fırsat köyümüze geldi' kampanyası yapıldı ama ciddi bir geri dönüş olmadı. Mardin Belediyesi ile Dicle Elektrik Dağıtım A.Ş. arasında 4 milyon 284 bin liralık elektrik borcu nedeniyle yaşanan elektrik kesintisi ve bina mühürlemesi gerginliği ise anlaşmayla sonuçlandı. DEDAŞ'ın belediye hizmet binasına elektriği tekrar vermesi üzerine belediye de DEDAŞ binasındaki mührü söktü. Şırnak'ın İdil İlçesi'nde ise DEDAŞ'ın belediyenin ilçeye su taşıyan pompalarının elektriğini kesmesi üzerine 30 bin kişi susuz kaldı. İdil Belediyesi, DEDAŞ hizmet binasını ruhsatsız olduğu gerekçesiyle önceki gün mühürledi. Gerginliğin sona ermesi için DEDAŞ ile İdil Belediyesi görüşüyor. LÜKS SİTE BİLE KAÇAK KULLANIYOR Elektriği sadece fakirler kaçak kullanmıyor. Diyarbakır'ın merkez Kayapınar ilçesinde evlerin ortalama 300 bin liradan satıldığı bir sitede yapılan kontroller sırasında asansör boşluğundan kaçak hat çekilerek tüm binanın kaçak elektrik kullandığı tespit edilmiş. Bölgede elektriği kaçak kullandığı için ‘tasarruflu' olan evler muadillerinden yüzde 20 daha pahalı satılıyor ya da kiraya veriliyor. EVLERE KADIN TEKNİSYEN Hal böyle olunca kontroller de çok kolay yapılamıyor. 30 Aralık'ta Batman'da kontrol ve kesim yapan DEDAŞ ekipleri saldırıya uğradı. Ekibin araçları tahrip edilirken 7 personel yaralandı. Ekiplerin eve girmesi, ‘Evde erkek yok giremezsiniz' denilerek engelleniyor. Bölgede hizmet veren şirketler bu bahaneyi ekiplere kadın elektrik teknisyenleri yerleştirerek aşmaya çalışıyor. Ev ve bina kapıları ile sayaçların bulunduğu kilitli panolar açılmıyor. Korucuların olduğu bir köye giden ekibe ise, “Biz canımızı teröristlerle savaşmak için ortaya koyduk. Siz bizden elektrik parası mı istiyorsunuz?” diyerek engellenmiş. BEDAVA ELEKTRİKLE EV HAMAM OLDU Elektrik parası ödenmeyince kullanım da artıyor. Dicle Elektrik'in kontrol ekipleri Batman'ın bir köyünde karşılaşılan tabloya şaşırmış. Kontrol sırasında ihtiyacın karşılandığı kuyunun suyunun ısıtıldığı görülmüş. Rezistanslara sarılı briketler elektrikle ısıtılarak kuyuya sarkıtılıyor. Böylece evde bir ölçüde olsa sıcak su kullanılıyor. Bölgede herkesin bildiği bir olay ise demir somyalarla ısınma. Eski bir yöntem olan somyayla ısınmada rezistanslar demir somyaya sarılıyor. Somya evin ya da ahırın çatısına çivileniyor. Elektrik verilince ısıtıcıya dönüşen demir somya, evi ya da hayvanların kaldığı ahırı ısıtıyor. ORTALAMADAN 4 KAT FAZLA TÜKETİLİYOR Bölgedeki bir değişiklikte hava temizliği. Eskiden sobalarda odun, kömür ve tezek yakılırken şimdi elektrikli soba, battani ve halı altlarına serilen elektrikli hasırlar kullanılıyor. Yardım kuruluşları bile elektrikli ısıtıcı dağıtıyor. Elektriğe para ödenmediği için kullanım yüksek. Uzmanlar Türkiye'de 4 kişilik bir ailenin aylık elektrik tüketiminin ortalama 131 kilovatsaat olduğunu bunun parasal karşılığının ise 43 lira olduğunu belirtiyor. Ödeme yapılan bölgede geri dönüş 42 lira olurken, kayıp oranı yaklaşık yüzde 2 civarında kalıyor. Dicle Bölgesi'nde elektriğe para ödenmediği için bir ailenin aylık elektrik kullanımı 418 kilovatsaate çıkıyor. Bunun parasal karşılığı 138 lirayken yapılan ödeme sadece 15 TL. BAKAN YILDIZ İSYAN ETMİŞTİ Enerji Bakanı Taner Yıldız daha önce, “Dicle bölgesiyle Van bölgesini çıkardığımızda Türkiye'nin kayıp kaçak oranı yüzde 9.4'lere düşüyor. Yani bu, AB üyesi 27 ülkenin ortalamasının daha altında” demişti. Bu iki bölgeyle birlikte Türkiye genelindeki kayıp kaçak oranı yüzde 15'i geçiyor. Bakan Yıldız geçtiğimiz Ocak'ta, bölgede elektrik tüketiminin artmasına rağmen faturalarda artış olmadığına değinerek isyan etmişti: “Bu 6 ilin toplam elektrik faturası 5.4 milyar lira. Bunun sadece yüzde 28'sini tahsil edebiliyoruz. Dicle Bölgesi'nde tüketimde yüzde 54'lük büyüme oldu. Bir bölgede, 1 yılda yüzde 54 tüketim artar mı? Kaçak ile oldu bu. ”

Doğu'da kaçak elektrikle mücadele için her yol deneniyor

Güneydoğu Anadolu'da başlayan elektrik kesintileri tansiyonu arttırdı.