Amerika’nın gizlenen ilk metrosu

‘Hiç uyumayan kent’ olarak bilinen New York’un metrosu da uyumuyor. 24 saat açık olan sistem, yılın her günü aralıksız hizmet veriyor. New York şehir metrosu resmi olarak 27 Ekim 1904'te açıldı; Fakat çoğu insanın bilmediği gerçek, onun ilk metro olmadığı. New York'un yer altı demiryolu sistemi, 1870'de, şehrin büyüyen çevre krizine pratik bir çözüm üreten Alfred Ely Beach'in Broadway'deki Pnömatik yer altı metro inşaatıyla başladı. Sadece tek bir blok seyahat eden Alfred Ely Beach'in muhteşem pnömatik geçiş sistemi, bugün bize New York'un en büyüleyici hikayelerinden birini sunuyor. NEW YORK'UN ÇÖPLÜK OLDUĞU ZAMANLAR... 1850'ler ve 60'larda New York'u gezmek bir kabustu: Fareler, çöplük ve pislik almış başını gidiyordu. Zemin seviyesinin altında yeni bir ulaşım alternatifi olmalıydı. Bu fikir ilk metrosuyla Londra'da gerçekleşti. Ancak mucid Alfred Ely Beach, daha yaratıcı bir plana sahip olduğunu düşünüyordu: Temiz, ucuz ve pratik; pnömatik sistem. 1860'larda New York PNÖMATİK SİSTEMLİ METRO Pnömatik sistem: Granül halde bulunan malzemelerin basınçlı hava veya farklı itici gazlar yardımı ile taşınması. Amerika'da, deneysel bir metro inşa etmenin ilk çabası, mucit Alfred Ely Beach'in, Broadway'de planladığı bir metro hattı ile başladı. Broadway'de, bir tünelden, vagonu ileri geri itmek için dev bir fan kullanarak yeraltı demiryolu inşa edecekti. 1860'lı yıllarda başlayan metro inşaatı, hava basıncına dayalı Pnömatik sisteme dayanıyordu. Basınçlı havayla çalışan 30 kişilik vagon, kuşkusuz New York'un ilk metrosu olacaktı. YERİN ALTINDA NELER OLDU? Beach, 1867 yılında, Amerikan Enstitüsü Fuarı'nda fikrini test etmeye davet edildi. Geri dönüşler müthişti; New York Times, manşetlerinde Beach'in fikrini konuşuyordu. Bunun üzerine mucid, pnömatik sistem için daha fazla izin başvurusunda bulundu. Ancak devlet önünde büyük bir engeldi. BELEDİYE İZİN VERMEDİ Bu engel mucidi durdurmaya yetmedi; olağanüstü cihazının yapımına tam anlamıyla Belediye Binası'nın gözü önünde başladı. Beach ve ekibi, gece karanlığında Broadway'in altında bir tünel kazıyordu. Bu amaçla satın alınan bir binanın bodrum katındaki kir gizlendiğinden, saklanmakta başarılı olmuşlardı. Peki Beach, gizli koşullar altında böyle iddialı bir projeyi nasıl inşa etti? TEK DURAKLIK METRO: 400 BİNDEN FAZLA YOLCU TAŞIDI Nihayet çalışmalar bitti ve pnömatik metro, tek duraklık ulaşım imkanıyla Şubat 1870'de halka açıldı.1870'ten 1873'e kadar işletilen tünelde sadece bir istasyon ve bir tren vagonu vardı. Yolcu başına yirmi beş cent veren yolcular, üç yıl boyunca Warren Street'ten Murray Street'e tek durak seyahat etti. Bu şehir büyük bir dönüşümdü; Beach'in metro sistemi 400 binden fazla yolcu taşımayı başarmıştı. FAKAT BU BAŞARI ÇOK UZUN SÜRMEDİ Gel gelelim böyle bir sistem, olduğu yerde kaldığı sürece geniş ölçekte pratik değildi. Elektrikli çok-üniteli çekişin ve elektrikli lokomotiflerin mükemmelliği, Alfred Ely Beach'in planlarını alt üst etti. Tren hattını genişletmesini engelleyen mali baskılarla karşılaştı. Tek duraklık pnömatik metro Broadway'in yer altına gömüldü. Bugün New York metrosunun resmi olarak kayıtlara geçtiği gün olarak kabul ediliyor. Fakat tarihler gibi, Alfred Ely Beach'in metro denemesi de yadsınamaz bir ilk. Tek durak da olsa yer altından insan taşımacılığını gerçekleştiren mucidin serüveni farklı bir tarih sunuyor. O METRO İŞTE BURADAYDI Pnömatik yeraltı demir yoluna giriş, yukarıdaki resimdeki köşede görülen görkemli mermer yapının içinde yer alan The Devlin Binası'nın bodrum katındaki Broadway ve Warren caddesinin güneybatı köşesinde yer alıyordu. PEKİ O METROYA NE OLDU? Pnömatik metro 1873'te kapandı ve New Yorklular, elektrikle çalışan New York City Metro Sistemini kullanmak için 1904 yılını beklemek zorunda kaldılar. New York metro genişletme inşaatı sırasında Broadway'in altındaki tünel tahrip edildi. 1912'deki New York Times gazetesindeki bir rapor, bu tüneli anlatıyor; ancak Broadway & Warren'daki bina yıkılıp yeniden inşa edildiğinde istasyon muhtemelen imha edildi. Böylece ilk metro girişimi şehir altında gizli kalmaya devam etti. DİPNOT: ELON MASK'IN PNÖMATİĞİ 2013 yılında, Elon Musk, basınçlı hava kullanarak tüpler boyunca trenleri hızlıca harekete geçirecek bir Hyperloop sistemi önerdi. Bazı teknik noktalarda fikirler ayrışsa da konsept, Beach'in Pneumatic Metro'sına benziyor. TANIŞTIRAYIM: ALFRED ELY BEACH İşte Amerika'da ilk metro denemesini yapan, Broadway pnömatik tüneli projesinin mucidi.

Amerika’nın gizlenen ilk metrosu

Büyük şehirlerin hemen hemen hepsinde trafik sorununa çözüm arandığı dönemler elbette oldu. New York bu krizi dünyanın en geniş metro ağıyla çözdü. Peki 'ilk metro' hikayesi doğruyu mu söylüyordu?