Vakanüvis yazdı: Osmanlı yıkılırken kurucusunun heykelini yapmışlardı
Özel İçerik

Osmanlı yıkılırken kurucusunun heykelini yapmışlardı

Vakanüvis

Bir kesimin; sanatın neredeyse en önemli kollarından biri olarak gördüğü, kimi yerel yönetimlerin ise olmazsa olmaz icraattan saydığı heykelin bu topraklardaki macerasında, Sultan Osman Gazi’nin, daha doğrusu onu tasvir ettiği iddia olunan bir heykel çalışmasının özel bir yeri var.

Heykel atölyesi açtılar, dayaktan zor kurtuldular

İslam’ın yasaklamasından dolayı ilk asırlardan itibaren Müslüman toplumlarda heykele dair hemen hiçbir çalışma görülmemişti. Diğer İslam devletleri gibi Osmanlı Devleti’nde de uzun asırlar boyunca, tabir-i caizse “heykel’in he’si” bile söz konusu olmamıştı.

Tanzimat sonrası, genellikle azınlıkların yaptığı kimi çalışmalar ise dar bir çevrede bilinir olmuştu. Toplum, heykel meselesinde o kadar duyarlıydı ki, Hristiyan ya da Yahudi azınlıklardan heykelle ilgilenenlere pek ses çıkartmıyor ama eğer söz konusu kişiler Müslüman ise tepki büyük oluyordu. Osmanlı’da modernleşme rüzgârları eserken, Beyoğlu Tünel civarında bir heykel atölyesi açan iki Müslüman Türk, haberi alan vatandaşlarca dövülmek istenmiş, kalabalığın elinden zor kurtulan ikili, kısa sürede atölyeyi kapatmak zorunda kalmıştı.

Osmanlı yıkılırken Osman Gazi heykeli dikme fikri

Kamusal alanlara heykel yaptırmak ise söz konusu bile değildi. Osmanlı Devleti’nde, ilk kez toplumun her gün görebileceği bir yere heykel dikmek için ise herhalde olabilecek en kötü zaman seçilmişti.

I. Cihan Harbi devam ederken Sivas Valisi Muammer Bey, Hafik ilçesine Osman Gazi’nin büstünü yaptırmaya karar vermişti. Valinin talimatı üzerine 1916 yılında Hafik Kaymakamı Serezli Nebi Bey çalışmalara başlamıştı.

Açılışı yapan zevata “Taş Dikenler” denilmişti

Osmanlı’nın kamusal alandaki ilk figüratif anıtı olan Osmangazi büstü, büyük ölçekli olması nedeniyle büst - heykel olarak da adlandırılan bu çalışma için Ermeni tebaadan Keverek Usta görevlendirilmişti. Keverek Usta, projeyi beş işçiyle beraber yürütmüştü. Heykel için hazırlanan taşlar tam 11 çift camızla bölgeye taşınmıştı.

Vali Muammer Bey, her gün faytonla Sivas’tan ilçeye gelerek heykelin yapımını denetlemişti. Heykel, 10 metre yüksekliğindeki sütun üzerine, kalkerli taşlardan üç parça olarak tasarlanmıştı. Heykelin törenle açılışının ardından bölge halkı heykelin dikilmesinde rolü olan bürokratlardan “taş dikenler” olarak bahsetmişti.

Ertuğrul Gazi’nin Selçuklular’ın imdadına koştuğu yer Hafik’ti

Sivas Hafik’te bir Osman Gazi heykelinin dikilmesi fikrinin ise Selçuklular döneminde Ertuğrul Gazi’nin obasının, bu bölgede Moğollara karşı zor durumda kalan sultanlığın imdadına yetişmesine bağlı olduğu düşünülüyor. Aşiretin; Söğüt’ten önce doğu bölgelerinde konakladığı, burada da dindaşları Selçuklular sıkıntılı duruma düşünce yardım etmesinin anısına, devlete adını veren Osman Gazi’ye hürmeten bu büste karar verildiği tahmin ediliyor.

CHP’li Vali heykeli kaldırtmıştı

Padişah albümlerinden yararlanılarak yapıldığı iddia edilen, bu yönüyle de döneminden tek bir resim vb çalışmanın olmadığı bilinen Osman Gazi’ye benzerliğinden söz edilemeyecek bu tuhaf heykelin başına sonraları başka şeyler de gelecekti.

Tek parti dönemindeki uygulama mucibince, aynı zamanda CHP İl Başkanı olan Sivas Valisi Nazmi Toker, -sonrasında CHP milletvekilliği de yapmıştı– muhtemelen o dönemdeki yaygın olan “Osmanlı alerjisi”nin etkisiyle bu heykeli kaldırtmıştı. Heykel kaldırılırken büyük ölçüde tahrip de edilmişti. Yıllar sonra bu heykelin küçük bir benzeri yaptırılmış, bu büst uzun süre Hafik Kaymakamlığı’nın bahçesinde durmuştu. Osman Gazi büst - heykeli bugün, tahrip edilmiş haliyle Sivas Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmekte.

2010 yılında ise Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nden öğretim görevlisi Nihat Sezer ve bir grup öğrenci, Hafik’e yeniden bir Osman Gazi heykeli kazandırmak için harekete geçti. Bir ton çamur harcanarak, 2,5 metre boyunda yapılan heykel için telif ücreti alınmazken, malzeme masrafı ise Hafik Belediyesi ile işadamı Salih Cüstan tarafından karşılandı. Heykel, Osman Gazi’yi ayakta, bir hedefi gösterir şekilde tasarlandı.

- Gültekin Elibal, “Atatürk ve Resim Heykel”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1973

- “Osmanlı Devleti ve Heykel Sanatı”, TESAD Araştırma Merkezi