Türkiye'nin Lozan nedeniyle madenlerini çıkartamadığı ve kullanamadığı yalanı, zaman zaman gündeme geliyor. İşlenmesi yasak olduğu iddia edilen madenlerden birisi de "bor" olarak karşımıza çıkıyor.
Türkiye'nin gizli gücü olarak görülen bor madeni, inanılmaz rezerv miktarıyla oldukça değerli bir şekilde yerin altında bekliyor.
"Boron deterjan" ve "Borel dezenfektan" dışında adını pek duyamadığımız bor madeni için yeni bir adım daha atıldı.
Enerji Bakanı ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez “Boru işlemeye başlıyoruz, bor karbür tesisimiz borun nitelikli uç ürüne dönüşmesinde büyük önem arz ediyor Bu madeni artık savunma, nükleer, metalürji, makine sanayilerinde kullanacağız” dedi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ilk bor işleme tesisini açtı.
Türkiye'nin ilk bor karbür tesisi "Bandırma Bor Karbür Üretim Tesisi" 19 Mart itibarıyla faaliyete başlıyor.
Türkiye'nin ilk ve stratejik tesislerinden biri olacak, savunma sanayisinin gücüne güç katacak tesis ile birlikte bor madeni başka bir evreye taşınacak.
Öyle ki, yer altındaki bu paha biçilemez doğal zenginlik, ekonomiye de giderek daha büyük katkı sağlayacak.
Peki, Bor hakkında neler biliyoruz? Bor nedir, nerelerde kullanılır? Bor madeni ne işe yarar? İşte bor madeni ile ilgili bilgiler...
Bor'un tarihi
Bor adının Arapça Buraq veya Farsça Burah kelimesinden geldiği düşünülmektedir.
Bor, geçmişe bakıldığında oldukça tanıdık bir maden. Babillerin boru altın işlemek için kullandığı bilinmektedir.
Sümer ve Hititler‘inde borla altın ve gümüş işlediği bilinmektedir. Bununla birlikte mumyalama işlemi, medikal kullanım ve metularjik uygulamalar için Antik Mısır‘lılarda bor kullanmıştır.
Eski Yunanlılar ve Romalılar Bor bileşiklerini temizlik maddesi olarak kullanmışlardır. İS 875 yılında ilaç olarak Arap doktorlar tarafından kullanılmıştır
Bor, 1808’de Sir Humphry Davy, Gay Lussac ve Louis Jacques Thenard‘ın izole etmesine kadar bir element olarak tanımlanmamıştır. Davy, yeni tanımladıkları bu elementi Boracium olarak isimlendirdi.
Ülkemizde 1978 yılına kadar bor madenlerini yerli şirketler ve yabancı şirketler işletmiş ancak 1978’de işletme imtiyazlarının Eti Maden‘e verilmesi kararlaştırılmıştır. Bu süreden itibaren tüm bor madenleri yatırım, üretim ve pazarlama faaliyetlerinin hepsi Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmektedir.
Bor nedir
Periyodik tabloda B simgesi ile gösterilen borun atom numarası 5, atom ağırlığı ise 10,81’dir. Yarı metal ve yarı iletken özelliğe sahip olan bor elementi periyodik cetvelin 3A grubunda yer almaktadır.
Bor, element olarak doğada B10 ve B11 olarak adlandırılan iki ayrı kararlı izotoptan oluşmaktadır.
Bor madeni için "sanayinin tuzu" ifadesi kullanılmaktadır.
Tuz az veya çok her yemeğe katıldığı gibi, bor da çoğu sanayi kolunda kullanılır.
Borun kullanım alanı oldukça fazla. Camdan temizlik malzemelerine, sağlıktan enerjiye kadar pek çok alanda karşımıza çıkıyor. Kullanım alanlarına her geçen gün de bir yenisi ekleniyor.
Cama katarsın camın ısı duyarlılığını yükseltir, gübreye katarsın daha verimli çözünür.
Deterjana katarsın beyazlamayı arttırır, metale katarsın kırılma açısını büyütür.
Zırha katarsın hafifletir, tuğla üretiminde kullanırsın yalıtımı arttırır.
Bor karbür nedir
Bor karbür (B4C) %78 oranında bor içeren bir bileşiktir. Bor karbür (B4C), dünyadaki 3. en sert malzemedir. Sertliğinin yanı sıra hafif olması önemini artırır. Yüksek sıcaklığa, basınca, radyasyona, kimyasal reaksiyonlara, aşınmaya dayanıklıdır.
Bor Karbür, madenden çıkan borun katma değerini işleme yoluyla oluşturulan, yaklaşık 2 bin kata kadar artıran bir teknolojiye verilen addır. Zira bor cevheri borik aside çevrildiğinde değeri 7 katına, bor karbüre dönüştüğünde 300 katına çıkar.
Ayrıca nötron soğurucu özelliği vardır. Seramikler ve sert malzemelerin işlenmesinde kullanılır. Nükleer kalkan ve nötron absorbisyonunda kullanılır.
Bor ve bor karbür kullanımına tarihte önemli örnekler bulunmaktadır. 1986 Chernobil faciasında santral üzerine önce 5000 ton Pb, kil dolomit, ve bor karışımı dökülmüştür. Daha sonra yeni patlamaların önlenmesi için 40 ton bor karbür dökülmüştür.
Bor kullanım alanları
- Savunma Sanayi: zırh plakalar, namlular, fişek vb.
- Cam Sanayi: izolasyon, tekstil, optik cam elyaf
- Elektronik ve bilgisayar : mikroçipler, piller
- Enerji sektörü: jet yakıtları, piller, hidrojen depolama
- Optik Cam Sektörü: kamera, mercek, dürbün
- Deterjan ve İlaç sanayi: antiseptik, deterjan, sabun
- Kağıt sektörü: kağıt hamuru beyazlaştırma
- Kimya sektörü: boyalar, kimyasalların indirgenmesi
- Uzay ve havacılık: sürtünmeye dirençli materyaller, yakıt, görünmezlik
Türkiye'nin bor madenleri
Dünya bor rezervlerinin %73'üne sahip olan Türkiye'de bilinen bor yatakları; Eskişehir – Kırka, Kütahya- Emet, Balıkesir Bigadiç, Bursa-Kestelek'te bulunmaktadır.
Bor'dan yakıt olur mu
Son yıllardaki bilimsel çalışmalar, bor ve bor bileşiklerini, hidrojen depolama ve üretiminde kullanılan bir enerji kaynağı konumuna getirmiştir. Bu nedenle, borun, hidrojen ve yakıt pili teknolojileri için önemi giderek artmaktadır.
Bor minerallerinin kara ve deniz ulaşımında kullanılan araçlarda, diğer yakıtlarla karşılaştırıldığında yüksek yoğunlukta enerjiye sahip olması nedeniyle yakıt olarak kullanımı konusunda yapılan araştırmalar olumlu gitmektedir.
Gelecekte petrol ve kömür gibi fosil yakıtların tükenebileceği göz önüne alınırsa bor, geleceğin yakını konumunda olabilir.
Bor ve sağlık
Bor, insan vücudu tarafından az miktarda ihtiyaç duyulan minarellerdendir. Bor sularda, meyve ve sebzelerde mevcuttur. Fındık, avokado, yerfıstığı, üzüm, ceviz, vişne, elma, ananas, şarap borca zengin besinlerden bazılarıdır.
Bor; osteoporoz tedavilerinde, alerjik hastalıklarda, psikiyatride, kemik gelişiminde ve menopoz tedavisinde de yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bor ürünleri antiseptik özelliğe sahiptir. Mantar tedavisinde çözelti, göz ve kulak damlası olarak kullanılmaktadır.
Kozmetikte ise, talk pudraları %10, bebek pudraları %5 borik asit içerir.
Bor Karbür Üretim Sistemi
Cumhurbaşkanı Erdoğan, tesisin açılışında şu sözlere yer verdi:
Bor karbür, zırh aşınmaya dayanıklı mekanik parça üretimi gibi uygulama alanları da savunma sanayiinin vazgeçilmezidir. Personel yeleklerinden korunaklı levhalara kadar pek çok yerde bu ürünleri görmek mümkündür.
Bugünkü açılışımızın önemi, ülkemize sağladığı stratejik katkı...
Bandırma tesisimizde yapılacak yaklaşık bin ton üretim iki kata varan değer artışları sağlamaktadır. Bu tesis sayesinde Türkiye sadece bor madeninin katma değerini artırmakla kalmıyor. Bugünkü açılışımızın önemi tesisin yatırım rakamlarının ötesinde ülkemize sağladığı stratejik katkıyla ilgilidir.
Eskişehir'de keşfettiğimiz nadir toprak elementimizi kazanca dönüştüreceğiz. Ham madde ile başlayıp nihai ürüne kadar uzanacak bir sistemi hayata geçirmekte kararlıyız.
