CHP’nin ilk 'olağanüstü'sü: Seçim yapmama kararı almışlardı

Cumhuriyet Halk Partisi, bugün 22’inci kez olağanüstü kurultay için toplandı. Kurultay; hem belediyeler hem de kongre ve kurultaylardaki yolsuzluk, fesat, rüşvet, sahtecilik iddialarının gölgesinde yapıldı. CHP’nin geçmişteki bazı olağanüstü kurultaylarında sürprizler yaşanmış olsa da bugünkü son olağanüstü kurultayda genel başkan ve yönetim adına herhangi şaşırtıcı bir gelişme beklenmemişti, öyle de oldu. Tıpkı, CHP’nin 87 yıl önceki ilk olağanüstü kurultayında da olduğu gibi…  

İNÖNÜ, 11 KASIM 1938’DEKİ “TEK ADAYLI SEÇİM”DE CUMHURBAŞKANI OLMUŞTU

Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün 10 Kasım 1938’deki ölümünün ardından Malatya Milletvekili İsmet İnönü, TBMM’de 11 Kasım 1938 tarihinde yapılan olağanüstü toplantıda, 399 milletvekilinde 348’inin katılımıyla “tek adaylı seçim”de Cumhurbaşkanı olmuştu.  

İNÖNÜ “DEĞİŞMEZ GENEL BAŞKAN” OLARAK BELİRLENMİŞTİ

İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı görevine başlamasının ardından Cumhuriyet Halk Partisi’nin yeni genel başkanının belirlenmesi gündeme gelmişti. CHP milletvekillerinin talebiyle 1. Olağanüstü Kurultay’ın toplanması kararlaştırılmıştı. Bu arada, kurultay adlandırılırken, o dönem moda olan “Öz Türkçe” arayışları çerçevesinde, partinin “genyönkurulu” tarafından “CHP Birinci Üsnomal Büyük Kurultayı” ifadesi tercih edilmişti. Ankara Halkevi’nde 26 Aralık 1938 tarihinde toplanan kurultayda az sayıda, kısa cümlelerle ama yeni dönemin yapısını belirleyecek önemli kararlar alınmıştı. 

Bu kararlardan birisi, İsmet İnönü’ye “Milli Şef” unvanının verilmesiydi. Böylece CHP, “Ebedi Şef” yerine “Milli Şef”i koyuyordu. Kurultayda ayrıca, İsmet İnönü’nün hem Cumhurbaşkanlığı hem de CHP Genel Başkanlığı’nı yürütmesi kararlaştırılmıştı. Mustafa Kemal Atatürk’ün manevi şahsiyetinin “Değişmez Genel Başkan” olduğu kararı da hüküm altına alınmıştı. Bu hüküm, günümüzdeki CHP tüzüğünün ikinci maddesinde de “Cumhuriyet Halk Partisi’nin kurucusu, ilk Genel Başkanı ve Değişmez Önderi Mustafa Kemal Atatürk’tür.” satırlarıyla yer almakta. 

VEFAT, HASTALIK VE İSTİFA DIŞINDA GENEL BAŞKAN DEĞİŞMEYECEKTİ 

CHP’nin 1. Olağanüstü Kurultayı’nda alınan bir diğer kararda da genel başkanın hangi durumlarda değişeceği, daha doğrusu “değiştirilemeyeceği” belirlenmişti. Kurultayın onayına sunulan tüzük değişikliğine göre partinin “Değişmez Genel Başkanlığı” sadece üç şekilde boşalabilecekti. Bu üç durum, “vefat, vazife yapamayacak hastalık ve istifa” olarak sıralanmıştı. Kurultay delegelerinin oy birliğiyle kabul edilen bu değişiklikle İsmet İnönü, yalnız devletin başı değil, tek partili siyasi iktidarın da değişmez başkanı oluyordu. Aynı kurultayda Partinin Genel Başkan Yardımcılığına Başbakan Celal Bayar, Genel Sekreterliğine de İçişleri Bakanı Refik Saydam getirilmişti. 

İNÖNÜ’NÜN ÜNVANLARI: BÜYÜK BAŞKAN, DEVLET ŞEFİ, HAKAN, İKİNCİ ATATÜRK 

Olağanüstü kurultayda, İsmet İnönü’ye verilecek ünvan ve kendisine nasıl hitap edileceğine dair ilginç konuşmalar da olmuştu. İnönü için “Milli Şef” ifadesi tüzüğe girmiş olmakla birlikte, gerek kimi delegelerin hitaplarında gerekse de basındaki kimi haber ve köşe yazılarında farklı farklı kullanımlar görülmüştü. Bunlar arasında, “Değişmez Başkan, Hakan, Şef, Milli Başkan, Devlet Şefi, Büyük Başkan, İkinci Atatürk, Yüce Başkan, Daimi Milli Şef, Yüce Başbuğ, Sürekli Başkan” gibi ifadeler yer alıyordu. Bu arayışlar, dünyada, özellikle de Batılı ülkelerdeki dönemin “Şef Sistemleri”ne özenmekten de kaynaklanmıştı. O yıllarda Avrupa’daki faşist “Şef Sistemleri”nin yönetiminde olan isimler, Almanya’da Hitler “Führer”, İtalya’da Mussolini “Duçe” ve İspanya’da Franco “Caudillo” sıfatlarıyla anılmaktaydı. 

- Doç. Dr. Hakan Uzun “Tek Parti Döneminde Yapılan CHP Kongreleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, Bahar-Güz 2010