Tarihte yapılmış basit ama pahalı 10 matematik hatası

Tekno 'on' 11.bölüm : ''Tarihte yapılmış basit ama pahalı 10 matematik hatası''

Dünyada geliştirilen birçok teknolojinin temelinde matematik olsa da birçok öğrenci, matematik dersinden nefret ediyor. Şöyle bir geçmişe dönüp baktığımızda ise; çok küçük matematik hatalarının bile milyonlarca dolar zarara neden olduğunu rahatlıkla görebiliyoruz. Tekno 'on' yazı dizimizin 11. bölümünde, tarihteki teknolojilerde yapılan ve milyonlarca dolar zarara neden olan 10 basit metematik hatasını inceliyoruz.

1. ABD'NİN, KÖRFEZ SAVAŞI'NDAKİ SCUD FÜZE SALDIRISINDA YAPTIĞI BÜYÜK HATA

25 Şubat 1991 tarihinde Irak'a ait bir Scud füzesi, Suudi Arabistan'ın Dharan kentinde bulunan bir ABD üssüne düştü. Olayın ardından yaklaşık 28 asker hayatını kaybederken, 100'e yakın kişi de yaralandı. Ancak bu saldırının ardından herkesin aklında bir soru işareti oluştu. ABD üssü, Patriot füze hava savunma sistemi tarafından korunmasına rağmen, nasıl olur da gelen füzeyi tespit edememişti?

Daha sonra yapılan incelemede, sistemin saat yazılımda basit bir matematik hatası yapıldığı anlaşıldı. Patriot sisteminin yazılımı, zamanı desisaniye (saniyenin onda biri) cinsinden hesaplarken, elde ettiği verileri yalnızca tam sayı olarak kaydetmiş ve bu da sürekli artan yanlışlara neden olmuştu. Sonuç olarak, saldırı anında 100 saattir aktif olan Patriot savunma sistemi, zamanlama hatasından dolayı  gökyüzünün diğer tarafını incelemişve arkadan gelen füzeyi tespit edememişti.

ABD ordusu, daha sonra söz konusu yazılımsal hatadan haberdar edildi ve sorunu düzelten bir güncelleme yayınladı.

2. İSPANYA'NIN S80 DENİZALTI PROGRAMINDA YAPILAN KOMİK MATEMATİK HATASI

İspanya, 2003 yılında İspanya donanması için dört dizel denizaltı inşa etmek üzere 2.7 milyar dolarlık S-80 denizaltı programını başlattı. İspanya, denizaltılardan birini 2013 yılında tamamladı, ancak ortada çok büyük bir sorun vardı. Tamamlanan denizaltı, olması gerekenden 70 ton daha ağırdı. İspanya donanması, bu denizaltının denize daldığında asla su yüzüne çıkamayacağını açıkladı. Peki bu komik durum nasıl oluştu?

Denizaltı projesinde çalışan bir mühendis, hesaplamalar esnasında bir sayının basamaklarından sonra koyması gereken virgülü, bir basamak kaydırmıştı. Ancak daha komik olan ise, ilk denizaltı tamamlanana kadar kimse bu hatayı farketmemişti. Hatanın keşfedildiği sırada, diğer 3 denizaltı da yapım aşamasındaydı. İspanya daha sonra, yapım aşamasındaki denizaltılarda da aynı sorunun yaşanmaması için, başka bir şirketle 14 milyon dolarlık bir anlaşma imzaladı.

3. AIRCANADA 143. NUMARALI UÇUŞ SIRASINDA YAKIT BİTTİ: YİNE MATEMATİK

1983 yılının Temmuz ayında, 69 yolcu ve mürettebatıyla Ottawa'dan Edmonton'a uçan bir Air Canada Boeing 767 uçağının, 12 bin metre yükseklikteyken yakıtı bitti. Neyse ki pilot, aniden düşmeye başlayan uçağı yakınlardaki bir yarış pistine indirmeyi başardı. Uçağın gövdesinin biraz hasar aldığı iniş esnasında neyseki ölen olmadı.

Daha sonra yapılan incelemelerde, yakıt doldurma sırasında basit bir matematik hatasının yapıldığı tespit edildi. Air Canada, yakıt doldurma esnasında İngiliz ölçü birimini kullanmış, Boeing 767 ise bu ölçü birimini otomatik olarak metrik sisteme dönüştürmüştü. Kısaca özetlemek gerekirse yetkililer, uçağa doldurdukları yakıtı, kilogram yerine pound olarak hesapladılar.

1 poundun yaklaşık olarak 0,5 kilograma denk geldiğini düşünürsek; uçağın, uçuşunu tamamlanması için gereken yakıt miktarının yalnızca yarısına sahip olduğu ve bu nedenle yarı yoldayken yakıtının bittiği anlaşıldı.

4. İSVEÇ'İN VASA SAVAŞ GEMİSİ, BASİT BİR HESAPLAMA YÜZÜNDEN DENİZİN DİBİNİ BOYLADI

Şimdi sizi biraz daha eskiye götürelim. 10 Ağustos 1628 tarihinde İsveç, ağır silahlara sahip büyük bir savaş gemisi inşa etti. Vasa ismi verilen bu dev gemisi, kıyıdan açıldıktan kısa bir süre sonra denizin dibini boyladı. Söz konusu kazadan sonra gemide bulunan 30 kişi, boğularak hayatını kaybetti. 20. yüzyılda ise uzmanlar, gemiyi battığı yerden çıkardı ve şu anda İsveç Stockholm'de bulunan Vasa Deniz Müzesi'nde sergilemeye başladı. Peki neden henüz ilk defa kullanılan savaş gemisi, denize açılır açılmaz batmıştı?

Tarihçiler, batan gemiyi çıkardıktan sonra her yerini detaylıca inceledi ve gemi inşaatında kullanılan 2 farklı ölçü birimi olduğu ortaya çıktı. Geminin bir tarafında ölçü olarak İsveç ayağı, diğer tarafında ise Amsterdan ayağı kullanılmıştı. (İsveç ayağı: 30.5 cm, Amsterdam ayağı: 27.9 cm)

Her iki ölçüm birimi arasındaki bu fark, gemisinin bir tarafının diğer tarafından daha ağır olmasına neden oldu ve gemi denizdeki rüzgarlar nedeniyle yan yatarak battı.

5. YİNE BİR METRİK SİSTEM HATASI DAHA: NASA'NIN MARS ARACI YERE ÇAKILDI

Lockheed Martin ve NASA'nın 125 milyon dolarlık Mars İklim Aracı, 1999 yılında Mars'a iniş esnasında aniden yere çakıldı. Ancak yetkililer, herşey yolunda giderken neden böyle bir sorun oluştuğuna anlam veremedi. Daha sonra yapılan incelemelerde, Lockheed Martin'in, aracın yazılımını programlarken İngiliz ölçü birimini kullandığı ortaya çıktı. NASA ise metrik sistemi kullanmıştı.

Aslında NASA'daki mühendisler, üretim esnasında kolaylıkla hatayı bulabilirlerdi. Ancak şaşırtıcı olan ise, neredeyse 9 ay süren Mars yolculuğunun ardından kimse araçtaki bu hatanın farkına bile varmadı.  Bu basit hatanın ardından Amerikan Bilim İnsanları Federasyonu'ndan John Pike, “Bu kadar basit bir matematik hatası nedeniyle bir uzay aracını kaybetmek utanç verici.” açıklamasını yaptı.

6. ARIANE 5 ROKET PATLAMASI

4 Haziran 1996'da Avrupa Uzay Ajansı'nın Ariane 5 roketi, kalkıştan 37 saniye sonra büyük bir gürültüyle patladı. Toplamda 370 milyon dolara mal olan rokette, 4 adet uydu yer alıyordu. Kaza, roketin fırlatılmasında kullanılan yazılımda bir tamsayı taşması hatası nedeniyle meydana gelmişti.

Bir tamsayı taşması, bir sistemin ürettiği rakamlar o sistemin belleğini aştığında meydana gelen matematiksel bir hatadır. Avrupa Uzay Ajansı, daha önce Ariane 4 roketlerinde kullandıkları yazılımı Ariane 5 roketlerinde de kullanınca, roket bu yazılımsal okumalarla başa çıkamadı ve kendi kendini imha etti.

7. BANK OF AMERİCA'NIN YAPTIĞI MATEMATİK HATASI

Federal Reserve, bankaları düzenli olarak stres testlerine tabi tutuyor. Stres testi, bir bankanın finansal durumunu analiz ederek, finansal krizin üstesinden gelebilecek kadar sağlıklı olup olmadığını belirlemek için kullanılıyor.

2014 yılında Bank of America, 2008 mali krizinden bu yana ilk kez Federal Reserve stres testinden geçtiğini açıkladı. Banka yaptığı açıklamada, hissedarının kâr paylarını ödeyeceğini açıklasa da daha sonra büyük bir hesaplama hatası yapıldığı fark edildi. Yapılan basit bir matematik hesabı nedeniyle Bank of America'nın, stres testini geçemediği ortaya çıktı. Hissedarlar bu duruma tepki gösterdi ve aynı gün içinde bankanın değeri yüzde 5 oranında azaldı.

8. BİR UCU YÜKSEK DİĞER UCU ALÇAK: LAUFENBERG KÖPRÜSÜ'NDE YAPILAN İNANILMAZ HESAPLAMA HATASI

Almanya ve İsviçre şehirlerini birbirine bağlayacak Laufenburg  isimli köprü, Ren Nehri üzerinde inşa edilmeye başlanmıştı. Anlaşma gereği iki ülke, nehrin kendi taraflarında kalan bölgeden inşaata başlayacak ve köprü ortada birleştirilecekti. 2003 yılında ise inşaat devam ederken, köprünün bir yarısının diğer yarısından 54 santimetre daha yüksek olduğu ortaya çıktı ve inşaat durduruldu. Peki böyle basit bir hata nasıl yapıldı?

Çoğu ülke, deniz seviyesini belirlemek için farklı yöntemler kullanıyor. Almanya ve İsviçre'nin de deniz seviyesi terimini farklı yorumladığı ortaya çıktı. Almanya, deniz seviyesini belirlemek için Kuzey Denizi'ni kullanırken, İsviçre ise Akdeniz'i tercih ediyor. Her iki ülkenin deniz seviyesi arasında 27 santimetrelik fark vardı ve aslında köprü yapılırken bu fark biliniyordu. Ancak proje sırasında bir mühendis öyle bir hata yaptı ki; 27 santimetrelik fark iki katına çıktı ve bu nedenle köprünün bir yarısı, olması gerekenden 54 santimetre daha yüksekte kaldı.

9. FRANSA, SİPARİŞ EDİLEN TRENLERİN NORMALDEN GENİŞ OLDUĞUNU FARKETTİ

Fransa’nın devlet demiryolu işletmecisi Societe Nationale des Chemins de Fer francai (SNCF), Alstom of France ve Bombardier şirketlerinden 1.860 adet tren sipariş etti. Sipariş verilmeden önce ise küçük bir detay gözlerden kaçtı. Sipariş üzerine gelen trenlerin, ülkedeki istasyonlara sığmayacak kadar geniş olduğu fark ortaya çıktı.SNCF ise trenlerin genişliklerinin azaltılması gerektiğini söylese de bu basit hata milyonlarca euroluk zarara neden oldu.

10. AMSTERDAM, BASİT BİR MATEMATİK HATASI YÜZÜNDEN BİNLERCE KİŞİYİ ZENGİN ETTİ

Amsterdam belediye meclisinin finans ofisi, 2013 yılında şehirde yaşayan 10 binden fazla aileye 1.8 milyon euro yardımda bulunmak istedi. Yetkililerin kıullandığı ödeme yazılımı ise girilen euro cinsinden değil sent olarak hesapladı. Bu nedenle 1.8 milyon euroluk yardım, 188 milyon euroya yükseldi.

Bu basit hesaplama hatasından sonra, 155 euro alacak ailelere 15 bin 500 euro, 340 euro yardım alacak ailelere ise 34 bin euro yardımda bulunuldu. Ailelerin hesaplarına toplamda 2.4 milyon euro yattıktan sonra, bir yetkili hatayı fark etti ve yardım işlemini durdurdu.

Tekno 'on' serimizin 11. bölümünün sonuna geldik. Bir sonraki bölümde bambaşka 10 içerikle karşınızda olacağız. Aşağıdaki bağlantıdan Tekno 'on' serimizin bütün bölümlerine ulaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantıdan Ensonhaber Teknoloji Instagram hesabını takip ederek güncel teknoloji haberlerine anında ulaşın.

@eshteknoloji