Orhan Kemal'in romancılığında zirve bir eser: Murtaza

Edebiyatımızın usta kalemlerinden Orhan Kemal’in Murtaza romanı ilk olarak 1952 yılında Vatan Gazetesi’nde tefrika halinde yayımlanmıştır. Varlık Yayınları tarafından da romanın yeni baskısını yaparak okuyuculara ulaştırdı.1965 yılında filme uyarlanan roman usta tiyatrocu Müşvik Kenter Murtaza karakterini canlandırdı.

Orhan Kemal denilince, onu iyi tanıyan okurlarının aklına Çukurova gelmesi haklı bir çağrışımdır. Yazar, Çukurova’da pamuk işçiliği yapan ırgatların Halet-i Ruhiyesini ustalıkla dile getirmiştir.

İşçilerin yaşadığı zorlu hayat koşullarını, onları sosyal ve kültürel bir bağlamda ele alarak, sefaletin fotoğrafını kitaplarına hep taşımıştır. O kent yazarı değil, kırsal kesimlerin romancısıdır.  Konusu İstanbul’da geçen romanları, hikâyeleri olsa bile bahsettiğim bu gerçeği değiştiremez.

Mizahi öğeler

Orhan Kemal’in bilindik eseri Murtaza’da disiplinli, aydınlanmacılığıyla başkişi gece bekçisi Murtaza’nın öyküsünü okuyacaksınız. Hafızalarda silinmesi güç olan Murtaza edebiyatımıza damgasını vurmuştur.

Otorite ve gerçekçi kavramlarının arasına sıkışıp kalan Murtaza’nın yaşadığı ikilem kendisi için doğru olan tarafı seçmesine itmiştir. Mizahi bir üslupla anlatılan romanda güldürü öğelerinin fazla olması da kitabı öne çıkarttan bir özelli

Doğruların adamı

Murtaza, kendi gerçekliğinden ve doğruluğundan ödün vermemek için çıkılmaz olayların içerisinde kendisini bulmuştur. Yaşadığı olumsuzluklar karşısında insanı anlamaktan iyice uzaklaşan Murtaza; bireyin salt kendini düşündüğünü toplumsal bir eleştiriyle ifade eder.

Usta yazar Orhan Kemal; Murtaza 2’yi de yazmış geri kalan bölümleri de çıktığı geziden sonra tamamlayacağını dosya üzerine not düşmüştür. Murtaza’nın devamını getirmek için kendisine daha fazla süre tanımayan hayat onu 2 Haziran 1970 yılında aramızdan ayırdı.

Murtaza

Orhan Kemal’in müthiş karakter analizi olan Murtaza, 1950’li yıllarda İstanbul’da gece bekçiliği yapmaktadır. Altı çocuğu ve eşiyle oldukça zorlu bir hayat sürdürmektedir. Romanı okuyanlar Murtaza’yı sürekli gülünç bulmuştur. Murtaza ise sürekli bir kavganın ve didişmenin içerisindedir. Hem ailesiyle hem de çevresiyle sorun yaşayan Murtaza, yaşadığı topluma kendi doğrularını ve ilkelerini zorla benimsetmeye, kabul ettirmeye çalışmıştır.

Murtaza’ya göre kendi doğruları ve idealleri başkalarının savunduklarından daha gerçekçidir. Herkesin kendisi gibi olmasını istemektedir. Murtaza’nın karakter tahlili bu anlatılardan yola çıkarsak ütopik bir düşünce içerisinde olduğu saptaması yerinde bir tanımdır.

Bütün dünyayı tek başına değiştireceğine inanan Murtaza; zamanla mahallesinde ve işinde istenmeyen kişi haline gelmiştir. Toplumu iki ana çizgiye ayırarak bunların zenginler ve fakirler olarak sınıflandırmıştır. Zenginlerin, iyi hayat koşullarında yaşadığını, temiz elbiseler giydiğini ve hepsinin kravatlı olduğunu, Allah’ın birer sevgili kuludur ona göre.

Kimlik karmaşası

Murtaza kendisini soylu bir sınıfın içinde görerek ona göre kendine bir kaftan biçmiştir. Fakir olmasına rağmen soylu sınıfının değer yargılarının arkasına sığınarak, burada farklı görünmeye çalışmıştır.

Murtaza için her şeyden önemlisi yaptığı bekçilik olmuştur. insanların korkulu rüyası haline gelen Murtaza, herkesten farklı görünmeye çalışmıştır. Müdürlerine, üstlerine karşı her zaman saygılı bir tutum izleyen Murtaza, içten içe de kendini onlardan üstün görmeye başlamıştır.

Diğer bekçilere bile küçümseyici gözlerle bakarak dünyayı adeta kendisi yaratmıştır. Murtaza her zaman başına buyruk olmuştur. Sürekli bildiğini okuyan kararlı sert birisidir. Onu üzüntüye sevk edecek her şeyden öfkelenirken; övüldüğünde ise havalara uçacak kadar alçak gönüllükten uzaktır.

"Murtaza istifa"

Çalışanları sürekli azarlayan Murtaza’ya karşı fabrikada "Murtaza İstifa" protestoları başlamıştır. Aynı fabrikada kızı da çalışan Murtaza, sertliğini kızına karşı da sergileyerek ne kadar idealist ve tarafsız olduğunu da kanıtlamıştır. Zenginlerin yanında yer alan Murtaza, oğlu Hasan tarafından emek düşmanı, yardakçı olarak tanımlanmıştır.

Usta yazar Orhan Kemal'in edebiyatımıza armağan ettiği önemli klasiklerden olan Murtaza'yı herkes okumalıdır.

Kitap sayfası için iletişim:

ergul.tosun@ensonhaber.com