- Kadın meselesi, Batı ve İslam medeniyetleri arasında temel bir bakış ve anlam farkı ile ele alınır.
- Batı'da kadın, tarih boyunca özgürlük ve hak mücadelesi verirken; İslam medeniyetinde ise kadın, insan olarak eşit değerde görülmüştür.
- Her iki yaklaşım da toplumsal düzende kadına bakışı ve dolayısıyla toplumun ahlaki yapısını belirler.
AI özetimiz yardımcı oldu mu? Bize bildirin.
Kadının toplumdaki yeri, yalnızca bireysel haklar ya da sosyal rollerle açıklanabilecek bir başlık değildir. Asıl mesele, bir medeniyetin insanı nasıl tanımladığını doğrudan ele verir. Tarih boyunca toplumlar kadını kimi zaman korunması gereken bir emanet, kimi zaman denetlenmesi gereken bir risk, kimi zaman ise insan olmanın merkezinde bir özne olarak konumlandırdı. Bu tercihler, yalnızca kadınların değil, toplumların tamamının ahlaki ve zihinsel sınırlarını belirledi.
Bugün hala süren kadın tartışmalarının arka planında da bu temel ayrım yer alıyor. Özellikle Batı düşünce geleneğinde şekillenen kadın algısı ile İslam medeniyetinde ortaya konan yaklaşım arasındaki fark, yalnızca tarihsel değil; yapısal bir medeniyet farkına işaret ediyor. Bu yazı, kadın meselesini haklar düzeyinde değil; bakış ve anlam düzeyinde ele alarak, bu iki yaklaşım arasındaki ayrımı görünür kılmayı amaçlıyor.
BATI DÜŞÜNCESİNDE KADININ ÖTEKİLEŞTİRİLMESİ
Antik Yunan’dan itibaren Batı felsefesi, aklı, insanı tanımlayan temel unsur olarak merkeze aldı. Ancak bu akıl çoğu zaman erkekle özdeşleştirildi. Kadın ise bedene, duygulara ve zayıflığa yakın görüldü; bu nedenle aklın ve kamusal alanın dışında konumlandırıldı.
Aristoteles, kadını “eksik erkek” olarak tanımlarken; Platon, ideal toplum tasarımında kadına sınırlı bir alan açsa bile onu tam anlamıyla özne kabul etmedi. Orta Çağ Hristiyan düşüncesinde ise kadın, “ilk günah" anlatısı üzerinden ahlaki bir tehdit olarak yorumlandı ve bu algı, toplumsal düzenin gerekçesi haline getirildi.
Aydınlanma çağında bile bu bakış köklü biçimde değişmedi. Jean-Jacques Rousseau, kadının eğitimini erkeğe hizmet edecek bir çerçeveye sıkıştırırken; Arthur Schopenhauer, kadınlara yönelik açıkça aşağılayıcı ifadeler kullandı.
Bu düşünsel miras, yalnızca felsefi metinlerle sınırlı kalmadı; yüzyıllar boyunca Batı toplumlarında kadının hukuk, eğitim ve kamusal alandan dışlanmasının meşruiyet zeminini oluşturdu. Bu bakış yüzyıllar boyunca sorgulamadan aktarıldı.
BATI'DA KADININ GÖRÜNÜRLÜK MÜCADELESİ
Batı’da kadınların toplumsal görünürlük kazanması, temel haklara erişimle birlikte uzun ve sancılı mücadelelerin sonucunda mümkün olabildi. Mülkiyet hakkı, oy kullanma, üniversite eğitimi ve çalışma hayatında yer alma gibi bugün temel kabul edilen kazanımlar, 19. ve 20. yüzyıla kadar kadınlar için sistematik biçimde erişilemezdi. Kadın, kamusal alandan bilinçli olarak uzak tutulmuş; toplumsal rolü büyük ölçüde ev, aile ve itaat kavramlarıyla sınırlandırılmıştı.
Bu süreçte kadın hakları çoğu zaman dini yorumlar, geleneksel aile anlayışı ve yerleşik felsefi kabullerle doğrudan çatışarak elde edildi. Kadının akıl, irade ve karar yetisi uzun süre tartışma konusu yapılmış; eğitim almasının, oy kullanmasının ya da ekonomik bağımsızlık kazanmasının “doğal düzene aykırı” olduğu savunulmuştu. Bu nedenle kadın, haklarını sistemin sunduğu bir alan içinde değil; sistemin direncine rağmen kazanmak zorunda kaldı.
Kadının görünürlüğü de bu mücadeleyle birlikte geldi. Eğitim kurumları, iş gücü ve siyasal alanda yer bulabilen kadın, ancak uzun yıllar süren baskı ve eşitsizlik deneyiminden sonra kamusal alanda kabul görmeye başladı. Bu tarihsel süreç, Batı’da kadın haklarının kendiliğinden değil; ısrarlı bir itiraz ve mücadele sonucu oluştuğunu ortaya koyuyor.
İSLAM MEDENİYETİNDE KADININ YERİ
İslam’ın ortaya çıktığı 7. yüzyıl Arabistan’ında kadın; miras hakkı bulunmayan, evlilikte rızası gözetilmeyen ve toplumsal değeri büyük ölçüde erkek üzerinden tanımlanan bir konumdaydı. Kur’an’ın vahyiyle birlikte bu anlayış köklü biçimde değişti. Kadın, ilk kez insan olma değeri üzerinden ele alındı; cinsiyet değil, ahlak ve sorumluluk merkeze alındı.
Kur’an-ı Kerim'in “Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan…” (Nisâ, 1) ayeti, kadın ve erkeğin ontolojik olarak aynı değerden geldiğini ortaya koyar. Bu yaklaşım, kadının ikinci planda tutulan bir figür değil; doğrudan muhatap alınan bir insan olarak görüldüğünü ifade eder. Hz. Muhammed (s.a.v.), bu anlayışı yalnızca sözle değil, uygulamalarıyla da hayata geçirdi. Kadının miras ve mülkiyet hakkı güvence altına alındı, evlilikte rıza esas kabul edildi. Hz. Hatice’nin ticaret yapan, ekonomik olarak bağımsız bir kadın olması ve Hz. Aişe’nin ilmi otorite kabul edilmesi, kadının toplumsal hayatta etkin ve söz sahibi bir özne olarak görüldüğünü ortaya koydu. Efendimizin “Cennet annelerin ayakları altındadır” sözü ise kadını yalnızca aile içinde değil, toplumun ahlaki merkezinde konumlandırdı.
Tasavvuf geleneğinde bu bakış daha da derinleşti. Kadın ve erkek, yaratılış bakımından aynı özden gelen iki insan olarak görüldü; üstünlük bedende, rolde ya da güçte değil, niyet ve ahlakta arandı. “Sizin en hayırlınız, ailesine karşı en hayırlı olanınızdır.” (Tirmizî) hadisi, kadına bakışın yalnızca hukuki değil, vicdani bir sorumluluk olduğunu ortaya koydu. Bu çerçevede İslam’da kadına verilen değer, sonradan elde edilmiş bir kazanım olarak değil; insanın yaratılışından gelen bir anlayış olarak şekillendi. Kadın, haklarını almak için sistemle savaşmak zorunda bırakılmamış; insan olma değeriyle sistemin asli bir parçası olarak kabul edilmiştir.
KADINA BAKIŞTA GÜNCEL ÇIKMAZ
Günümüzde kadın sorunları, çoğu zaman dinle ilişkilendirilse de meselenin merkezinde kadına nasıl bakıldığı yer alıyor. Birçok toplumda kadın, korunması gereken bir değer olarak tanımlanırken bu anlayış zamanla denetleme ve sınırlandırmaya dönüşebiliyor. Oysa İslam’da kadının korunması; iradesinin, onurunun ve hakkının güvence altına alınması anlamına gelir. Bugün yaşanan çıkmaz, bu ilkenin dini referanslardan koparılarak kültürel yorumlara daraltılmasından kaynaklanıyor.
Bugünün kadın problemleri yalnızca açık hak ihlalleriyle sınırlı değildir. Kadının davranışlarının sürekli sorgulanması, sessizliğinin makbul sayılması ve itirazının sorunlu görülmesi, görünmez ama yaygın bir baskı alanı oluşturur. Bu yaklaşım, kadını değeri nedeniyle korunması gereken bir varlık olmaktan çıkarıp, sınırlandırılması gereken bir alana indirger.
Batı toplumlarında kadın hakları alanında çeşitli ilerlemeler sağlamış olsa da, kadın bu kez özgürlük söylemi içinde üretkenliği, görünürlüğü ve bedeni üzerinden tanımlanan bir konuma itiliyor. Bu durum, nesneleştirme sorununun ortadan kalmadığını; yalnızca biçim değiştirerek devam ettiğini gösteriyor.
KADINA BAKIŞ TOPLUMUN VİCDAN HARİTASIDIR
Kadın, bir toplumun kendisiyle kurduğu ilişkinin aynasıdır. Onu zayıf, eksik ya da denetlenmesi gereken bir varlık olarak gören her yaklaşım, uzun vadede sosyal adaletsizlik üretir. Kadını insan olarak kabul eden, hak ve sorumluluk dengesini koruyan anlayışlar ise toplumsal dengeyi güçlendirir.
Kadın meselesi, yalnızca kadınların değil; toplumun tamamının hangi değerler üzerine inşa edildiğini gösteren temel bir ölçüttür. Bir toplum kadına nasıl bakıyorsa, adaleti de merhameti de insanlığı da o bakıştan kurar.
